Alicja Kubiak

Narodziny dziecka to wielka zmiana w życiu całej rodziny. Młodzi rodzice muszą podjąć nowe role, zmiany wymaga ich dotychczasowy tryb życia, pojawiają się nowe obowiązki i nowe konflikty. Zostanie rodzicami zmienia status społeczny i psychologiczny. Tak jak i w innych momentach znaczących zmian życiowych, tak i w okresie po narodzinach dziecka może dojść do wzrostu lęku i pojawienia się objawów depresyjnych.
W literaturze poświęconej problematyce zaburzeń psychicznych okresu okołoporodowego najczęściej wymienia się trzy typy poporodowych zaburzeń emocjonalnych:
1. tzw. "baby blues"
2. depresję poporodową
3. psychozę poporodową

Baby blues to krótki okres emocjonalnego zaburzenia pojawiający się między 3 a 10 dniem po porodzie. Jest to bardzo powszechne zjawisko, dotyczy od 50 do 70% matek (Pitt,1973). Charakteryzuje się płaczliwością, poirytowaniem i ogólnym poczuciem dystresu. Uważa się, że jego przyczyną jest nagłe zachwianie równowagi hormonalnej po porodzie. W momencie porodu u matki występuje wysoki poziom estrogenu, który znacznie spada wkrótce po rozwiązaniu. Poziom progesteronu również spada, ale wolniej. Następuje wzmożone wydzielanie prolaktyny, hormonu umożliwiającego karmienie piersią. Te zmiany hormonalne mogą wpływać na zaburzenia nastroju. Równowaga hormonalna zostaje ustanowiona około 10 dnia po porodzie i w tym czasie można oczekiwać poprawy stanu emocjonalnego.
Baby blues jest zjawiskiem przejściowym, objawy mijają po paru dniach i nie wymaga on żadnej interwencji terapeutycznej. Ważne jest natomiast, by rodzice posiadali wiedzę na temat tego zjawiska. Jeśli zdają sobie sprawę z tego, że jest to zjawisko powszechne, normalne i przemijające, to gorsze samopoczucie kobiety, jej chwiejność emocjonalna w tym czasie będą budziły mniej niepokoju i łatwiej będzie je zaakceptować.

Psychoza poporodowa stanowi poważne zaburzenie psychiczne. Jest zjawiskiem rzadkim, występuje z częstotliwością 1-2 przypadków na 1000 porodów (Kaplan, Sadock, 1998). Rozwija się zwykle w pierwszych tygodniach po porodzie.
Do objawów psychozy poporodowej należą:
· Znaczące zaburzenia nastroju, które mogą przejawiać się w postaci bardzo podniesionego lub bardzo obniżonego nastroju; mogą również występować silne wahania nastroju.
· Bezsenność.
· Zaburzenia myślenia.
· Urojenia i obsesyjny niepokój o niemowlę.
· Zaburzenia zachowania - dziwne, nietypowe zachowania, w tym również niewłaściwe zachowania wobec dziecka.
Etiologia psychozy poporodowej nie jest do końca znana. Uważa się, że zmiany biologiczne, jakie mają miejsce w czasie ciąży i porodu, są czynnikiem spustowym psychozy. Inne czynniki ryzyka to:
- predyspozycje genetyczne
- wcześniejsza choroba psychiczna
- czynniki psychospołeczne (silny stres, brak wsparcia ze strony najbliższego otoczenia, konflikty psychodynamiczne związane z macierzyństwem)
Nie leczona psychoza poporodowa może stanowić realne zagrożenie dla życia matki, jej nowonarodzonego dziecka, a także jej innych dzieci. Leczenie psychozy poporodowej jest zwykle farmakologiczne. Czasami konieczna jest hospitalizacja. Wskazana jest także psychoterapia indywidualna i/lub małżeńska mająca na celu rozwiązanie konfliktów zarówno wewnątrzpsychicznych jak i interpersonalnych.

Depresja poporodowa występuje u około 10 do 15% kobiet (Kumar i Robson 1984, Watson i wsp. 1984, Cox i wsp. 1987), a więc jest zjawiskiem dość częstym.
Najczęściej depresja poporodowa rozwija się w trakcie pierwszego miesiąca po porodzie, ale czasem może pojawić się nawet i po kilku czy kilkunastu miesiącach od rozwiązania.
Czasami depresję poporodową łatwo wytłumaczyć - dziecko jest niechciane albo chore. Najczęściej jednak przyczyna depresji poporodowej nie jest tak od razu widoczna. Matka czeka na dziecko, cieszy się z jego przyjścia na świat i sama jest zaskoczona i przestraszona tym, co się z nią dzieje.
Depresja poporodowa jest zdeterminowana raczej czynnikami o charakterze psychospołecznym niż czynnikami biologicznymi. Do najczęściej wymienianych (Watson i wsp.1984, Boyce i wsp.1991, ,Matthey i wsp. 2000) czynników ryzyka depresji poporodowej należą:
· występujące wcześniej zaburzenia depresyjne, a zwłaszcza wystąpienie wcześniej depresji poporodowej
· czynniki osobowościowe (zależność, neurotyzm, obsesyjność)
· deficyty w relacji z własnymi rodzicami
· brak wsparcia ze strony partnera i najbliższej rodziny
· skumulowanie się różnych stresów - np. śmierć bliskiej osoby, utrata pracy przez męża, problemy finansowe itp.
Depresja poporodowa ma wiele objawów wspólnych z depresją w ogóle. Należą do nich:
- Poczucie przygnębienia, bycia nieszczęśliwą.
- Niska samoocena, poczucie bycia złą matką i związane z tym poczucie winy
- Irytacja, która może być skierowana przeciwko innym dzieciom, czasami przeciwko noworodkowi, ale najczęściej przeciwko partnerowi.
- Zaburzenia snu - bezsenność lub bardzo wczesne budzenie się.
- Zaburzenia odżywiania się - utrata apetytu lub nadmierne objadanie się.
- Utrata radości życia, zainteresowań, w tym również zainteresowań sferą życia intymnego.
- Lęk, najczęściej przed zostaniem z dzieckiem samej w domu. Matka może również odczuwać silny lęk o dziecko lub niepokój o własne zdrowie.
- Poczucie odrealnienia, odizolowania, brak miłości do własnego dziecka, zadaniowe wykonywanie zabiegów pielęgnacyjnych, co wzmacnia uczucie zmęczenia i znużenia.
- Czasami gorsze samopoczucie ma miejsce o określonej porze dnia, rano lub wieczorem, czasem kobieta miewa lepsze i gorsze dni, co wprowadza jeszcze większe zamieszanie, bo dobre dni rodzą nadzieję, że następnego dnia będzie lepiej i prowadzą do bolesnych rozczarowań i zniechęcenia.
Problematyka depresji poporodowej u kobiet jest szeroko obecna w literaturze. Z drugiej strony mimo dużego w ostatnich czasach zainteresowania systemowym podejściem do rodziny, niewiele jest publikacji poświęconych adaptacji mężczyzny do roli ojca. Tymczasem przyjście na świat dziecka stanowi ważną zmianę życiową nie tylko dla kobiety, ale także dla mężczyzny.
Depresja poporodowa wcale nie jest domeną kobiet. Co prawda u mężczyzn zaburzenia depresyjne w okresie ciąży partnerki i w czasie pierwszego roku po porodzie występują rzadziej niż u kobiet, jednak badania wykazują, że 4 do 13% mężczyzn skarży się w tym okresie na objawy depresji (Ballard i wsp. 1994, Areias i wsp., 1996). Teorie, które próbują wytłumaczyć te różnice związane z płcią, zwracają uwagę na to, że mężczyźni rzadziej mówią o swoich odczuciach depresyjnych niż kobiety i że przeżywają napięcie psychiczne w postaci innych objawów. Być może w przypadku badań nad adaptacją mężczyzn do ojcostwa bardziej miarodajne byłyby badania poziomu lęku i stresu.
Nierozpoznana i nie leczona depresja poporodowa może trwać rok, a nawet dwa lata, dlatego bardzo ważne jest jak najwcześniejsze rozpoznanie i podjęcie właściwego leczenia, aby w ten sposób ograniczyć jej negatywne skutki. Depresja stanowi bowiem nie tylko cierpienie dla matki, ale także niekorzystnie wpływa na rozwój relacji matki z niemowlęciem, przez co może mieć negatywny wpływ na emocjonalny, poznawczy i behawioralny rozwój dziecka, niekorzystnie również wpływa na relację między matką i jej partnerem.

Bibliografia

1. Areias M.E.G., Kumar R., Barros H. & Figueiredo E. (1996) Correlates of Postnatal Depression in Mothers and Fathers. British Journal of Psychiatry,169, s.36-41.
2. Boyce P., Hickie I. & Parker G. (1991) Parents, partners or personality? Risk factors for post-natal depression, Journal of Affective Disorders, 21, s.245-255.
3. Cox A.D., Puckering C., Pound A. & Mills M. (1987) The impact of maternal depression in young children. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 28, s.917-928.
4. Guedeney N, Fermanian J, Guelfi JD, Kumar R. (2000) The Edinburgh Postnatal Depression Scale (EPDS) and the detection of major depressive disorders in early postpartum: some concerns about false negatives. Journal of Affective Disorders, 61, s.107-112.
5. Kaplan H.I., Sadock B.J. (1998) Psychiatria kliniczna, Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner.
6. Kumar R & Robson K. (1984) A prospective study of emotional disorders in childbearing women. British Journal of Psychiatry, 166, s.191-195.
7. Matthey S., Barnett B. Ungerer J. Waters B. (2000) Paternal and maternal depressed mood during the transition to parenthood, Journal of Affective Disorders, 60, s. 75-85.
8. Murray D., Cox J.L., Chapman G., Jones P. (1995) Childbirth: life event or start of a long-term difficulty? Further data from the Stoke-on-Trent controlled study of postnatal depression. British Journal of Psychology, 166, s. 595-600.
9. Pitt B. (1973) "Maternity Blues". British Journal of Psychiatry, 122, s. 431-433.
10. Watson J.P., Elliott S.A., Rugg A.J. & Brough D.I. (1984) Psychiatric Disorder in Pregnancy and the First Postnatal Year. British Journal of Psychiatry,144, s. 453-462.
11. Wisner K.L., Peindl K.S., Gigliotti T., Hanusa B.H. (1999) Obsessions and compulsions in women with postpartum depression. Journal of Clinical Psychiatry, 60, s.176-80.